Κυριακή 17 Ιανουαρίου 2016

Άγιος Αντώνιος ο αββάς (San Antonio Abbate) στην παραλία της Χώρας Νάξου

Ο καθολικός ναός του Αγίου Αντωνίου του αββά ή του Αγίου Ιωάννου του Ερημίτη ή των Αγίου Αντωνίου και Μάρκου βρίσκεται στην παραλία της Χώρας. Ο ναός είναι τρίκλιτος, γοτθικού ρυθμού και αποτελούσε τμήμα μοναστηριού. Περιλαμβάνει τρία αλτάρια: της Παναγίας, του Αγίου Αντωνίου και του Αγίου Φίληκος. Εντός του ναού διακρίνονται στις καμάρες γοτθικά – οξυκόρυφα αρχιτεκτονικά στοιχεία, τυφλά αψιδώματα, καθώς και ταφόπλακες επιφανών Ιωαννιτών Ιπποτών. Κάποια από τα οικοδομικά του υλικά θεωρείται ότι προέρχονται από δεύτερη χρήση, όπως π.χ. αρχαία και βυζαντινά κιονόκρανα...

Ο ναός προϋπάρχει των αρχών του 15ου αιώνα, δεδομένου ότι ο δούκας Ιωάννης Β΄ Crispo (1418-1433) μαρτυρείται ότι διέθεσε χρήματα για την επισκευή του, τον οποίον είχαν κτίσει οι προκάτοχοί του, αλλά είχε καταστραφεί από τους Τούρκους. Επίσης, διέθεσε χρήματα για την ανέγερση νοσοκομειακού ξενώνα για τους φτωχούς (hospitale pauperum), στεγαζομένου σε γειτονικό με τον ναό κτήριο, πιθανότατα στον περίβολό του, ωστόσο μάς είναι άγνωστο εάν τελικά λειτούργησε. Το δε 1452 η δούκισσα Φραγκίσκη Morosini–Crispo, χήρα του προρρηθέντος δούκα Ιωάννη, δώρισε στους Ιωαννίτες Ιππότες τον ναό με το κτηριακό συγκρότημα του νοσοκομείου, το οποίο χαρακτηριζόταν ως «μοναστήρι».
Έκτοτε ο ναός αυτός θα συνδεθεί άρρηκτα με την παρουσία αυτού του τάγματος στη Νάξο. Όπως προαναφέρθηκε, υπήρχε στολίσκος που ναυλοχούσε πλησίον του, καθώς και ναύσταθμος και νεώριο για την προστασία και συντήρηση των πλοίων των Ιωαννιτών της Ρόδου (από το 1530 της Μάλτας). Οι Ιωαννίτες ή Οσπιταλιέροι διατήρησαν στην κυριότητά τους τον ναό του Αγίου Αντωνίου Χώρας Νάξου μέχρι την κατάλυση του Δουκάτου του Αιγαίου από τους Οθωμανούς Τούρκους (1566).
Εν συνεχεία ο ναός πουλήθηκε από τους Τούρκους στον Καθολικό αρχιεπίσκοπο Νάξου, ενώ για κάποιο διάστημα λειτούργησε πιθανότητα και ως σχολείο. Ωστόσο, οι Ιωαννίτες φαίνεται ότι είχαν λόγο για τα τεκταινόμενα στον ναό και κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας, παρόλο που βρίσκονταν στη μακρινή Μάλτα. Έτσι, ακόμη και στα 1783 μαρτυρείται ότι ο Λατίνος αρχιεπίσκοπος Νάξου επισκεύασε τον ναό με την άδεια του Μεγάλου Μαγίστρου του Τάγματος, κάτι που το έπραξε προφανώς «τιμής ένεκεν».
Σύμφωνα πάντως με μαρτυρίες του 1700 και του 1714, του Tournefort και του Tarillon αντίστοιχα, στη μονή του Αγίου Αντωνίου του αββά ήταν εγκατεστημένοι ένας ιερέας και ένας μοναχός του τάγματος των Φραγκισκανών. Στην κυριότητα του Αγίου Αντωνίου βρίσκονταν στα τέλη του 18ου αιώνα κτήματα στην περιοχή των Εγκαρών. Επίσης, σύμφωνα με μαρτυρίες του 16ου και του 19ου αιώνα, στον ναό ανήκαν και πλησιόχωροι ανεμόμυλοι της περιοχής της Γρόττας. Σήμερα δεν σώζεται ούτε η γειτονική γέφυρα, που υπήρχε στα μέσα του 17ου αιώνα, ούτε κάποιος από τους πέντε αυτούς ανεμόμυλους, ούτε το ευρύτερο κτηριακό σύμπλεγμα που απεικονίζεται σε εικονογραφική μαρτυρία του τέλους του 18ου αιώνα.



Πηγή: Αθανάσιος Κωτσάκης, Έλληνες Ορθόδοξοι και Λατίνοι στη Νάξο (13ος – 19ος αι.). Ιστορικο-πολιτισμική προσέγγιση των σχέσεων των δύο κοινοτήτων με έμφαση στη μαρτυρία των υλικών καταλοίπων, Αθήνα, Εκδόσεις Ηρόδοτος, 2016, σσ. 196-199.

Δεν υπάρχουν σχόλια: