Άγιος Αρτέμιος στα Χάλαντρα του Κυνιδάρου. Η βουλή των επαναστατών Ναξίων;

Στα Χάλαντρα του Κυνιδάρου κοντά στον παλιό οικισμό Κιουρά υπάρχει ένας μεγαλοπρεπής τρίκλητος ναός κτισμένος, πιθανώς, στα θεμέλια παλαιοτέρου κτίσματος. Στην επιγραφή στο υπέρθυρο της κεντρικής θύρας του ναού διαβάζουμε:

"ΩΚΟΔΟΜΗΘΗ Ο ΘΕΙΟΣ ΟΥΤΟΣ ΝΑΟΣ ΔΙΑ ΜΕΡΙΚΗΣ / ΕΞΟΔΟΥ ΚΑΙ ΔΑΠΑΝΗΣ ΤΟΥ ΠΟΤΕ ΠΑΡΟΝΑΞΙΑΣ ΚΥΡ /ΑΝΘΗΜΟΥ ΠΡΟΤΡΟΠΗ ΤΕ ΚΑΙ ΒΟΙΘΕΙΑ TQY ΕΝΔΟ / ΞΟΤΑΤΟΥ ΑΡΧΟΝΤΟΣ ΔΡΑΓΟΥΜΑΝΟΥ ΚΥΡΙΟΥ ΝΙΚΟ / ΛΑΟΥ ΜΑΥΡΟΓΕΝΗ ΔΙ ΕΠΗΜΕΛΥΑΣ ΚΑΙ ΕΠΙ / ΣΤΑΣΙΑΣ ΤΟΥ ΑΡΧΟΝΤΟΣ ΜΑΡΚΟΥ ΠΟΛΙΤΟΥ / ΜΕΤΑ ΤΟΥ ΚΥΝΟΥ ΤΟΝ ΧΟΡΙΩΝ 17 / 80 ΟΚΤΟΒΡΗΟΥ 17 ΝΑΞΗΑΣ"
Η εικόνα του τιμωμένου Αγίου Αρτεμίου είναι έργο του Σεβαστιανού Σμυρναίου του 1800.

Ο συγκεκριμένος ναός έχει κάποια παράξενα στοιχεία:
1ον είναι τεράστιος για τα δεδομένα της εποχής του και σε ένα τόσο απομακρυσμένο μέρος.
2ον όπως βλέπουμε και από την επιγραφή του στην ανέγερσή του έχουν συμβάλει ο μητροπολίτης των ορθοδόξων της Νάξου Άνθιμος, ο δραγουμάνος του στόλου Νικόλαος Μαυρογένης (καταγόταν από την Πάρο και ήταν έμπιστος των Τούρκων, είχε βοηθήσει όμως σε πολλές περιπτώσεις τους Έλληνες), ο Μαρκάκης Πολίτης, ένας από φύση του επαναστάτης τόσο ενάντια στους Τούρκους όσο και ενάντια στους Φράγκους.
3ον επίσης στην επιγραφή βλέπουμε το Κοινό των Χωριών να συνεισφέρει στην ανέγερση του ναού. Κάτι τέτοιο δεν συμβαίνει πουθενά άλλου στη Νάξο (τουλάχιστον με τα μέχρι τώρα στοιχεία) και το μόνο που μπορεί να το δικαιολογήσει αυτό είναι η ύπαρξη στην συγκεκριμένη περιοχή των νερόμυλων οι οποίοι δούλευαν όλο το χρόνο και για όλα τα χωριά της Νάξου.
4ον το ίδιο το σχήμα και η αρχιτεκτονική του ναού δεν εντυπωσιάζουν τόσο με τη διακόσμηση τους (όπως συμβαίνει σε πολλούς άλλους ναούς που είτε χτίζονται είτε ανακαινίζονται αυτή τη περίοδο στην Νάξο), εντυπωσιάζει όμως το εσωτερικό του μέγεθος, που τα τρία κλίτη ουσιαστικά σχηματίζουν μια πολύ μεγάλη αίθουσα.

Μήπως λοιπόν όλα αυτά συνηγορούν στο να ήταν ή να προοριζόταν ο ναός αυτός σαν ένα είδος άτυπης βουλής των επαναστατών Ναξιωτών; Μιας επαναστάσεως που τελικά δεν είχε τη μορφή που περίμενε ο Μαρκάκης Πολίτης τον οποίο έπνιξαν οι Τούρκοι το 1802 στην Μυτιλήνη.
Ότι και να ήταν ο Άγιος Αρτέμιος, ή για ότι και να προοριζόταν είναι ένα εξαιρετικά όμορφο κειμήλιο της ενδοχώρας της Νάξου, επίσης όμως εγκαταλειμμένος και μακριά από το ρόλο που θα μπορούσε να παίξει σήμερα.

ΟΡΕΙΝΟΣ ΑΞΩΤΗΣ