Το μέλλον μπορεί να... διορθωθεί τώρα !

• Του Δημήτρη Μυ

Μάλλον δεν υπάρχουν μεγάλες διαφωνίες: Το μέλλον πλησιάζει απειλητικό. Αυτή η απειλητική αίσθηση μάλιστα, εντείνεται καθώς η κρίση βαθαίνει και αποτυπώνεται πια και στους στατιστικούς δείκτες (έρευνα BBC σε 23 χώρες) παγκοσμίως, όπου οι άνθρωποι ακόμη και στις υποτιθέμενες ευημερούσες δυτικές δημοκρατίες τρέμουν την ανεργία και ό,τι αυτή συνεπάγεται. Το ερώτημα που προκύπτει ακούγεται παράξενο, είναι ωστόσο, πολύ απλό:

Υπάρχει χρόνος για να «διορθώσουμε» το μέλλον;

Φτώχεια - συγκρούσεις- πόλεμοι
Το μέλλον δεν προκύπτει αυτόματα, από μόνο του. Διαμορφώνεται από τις επιλογές και τις αποφάσεις του παρόντος. Δεν είναι λοιπόν τόσο δύσκολο, ούτε απαιτούνται μεταφυσικές «ικανότητες», για να μπορέσει κάποιος να «δει» που πηγαίνει ο κόσμος... Συγκρούσεις, εξεγέρσεις και πολέμους στην Ευρώπη «είδε» την περασμένη βδομάδα ανώτατος Αμερικανός στρατιωτικός επιτελάρχης, εξ αιτίας της αδυναμίας να αντιμετωπιστεί η κρίση χρέους.
Πριν μερικά χρόνια ένας άλλος Αμερικανός ο John Stanton, ειδικός σε θέματα «εθνικής ασφάλειας και πολιτικής» πραγματοποίησε ένα νοητικό ταξίδι στο μέλλον και «είδε» τον απόλυτο εφιάλτη, που τον περιγράφει ως εξής: «Η Συνθήκη της Τζακάρτα, υπογράφηκε το 2045, βάζοντας τέλος στον Τρίτο Παγκόσμιο Πόλεμο. Η σύγκρουση που κόστισε ζωές δισεκατομμυρίων και μετέτρεψε σε ακατοίκητες ζώνες τεράστιες περιοχές του πλανήτη διεξήχθη ανάμεσα σε δύο συνασπισμούς δυνάμεων. Από την μία ΗΠΑ, Πακιστάν, Ισραήλ, Ιαπωνία, Ταιβάν, Αγγλία, Αυστραλία. Από την άλλη Κίνα, Ινδία, Ρωσία, Γαλλία, Γερμανία, Ιράν, Βενεζουέλα και Βραζιλία»…
Πριν βιαστούμε να χαμογελάσουμε ειρωνικά με αυτό το απαισιόδοξο – εσχατολογικό σενάριο (το οποίο επαρκώς στοιχειοθετείται από τρέχουσες πολιτικές επιλογές και τις τάσεις διαίρεσης στη διεθνή σκακιέρα) θα πρέπει να ανακαλέσουμε την ιστορική εμπειρία μας. Η ανθρωπότητα έχει ήδη βιώσει δύο παγκόσμιους πολέμους. Καθώς μάλιστα το τραγικό δίδαγμα του Πρώτου Παγκόσμιου Πολέμου δε στάθηκε ικανό να αποτρέψει τον Δεύτερο θα ήταν τουλάχιστον αφελές να αποκλείσουμε το ενδεχόμενο να ξεσπάσει ο Τρίτος...
Tο μοίρασμα του κόσμου
Μεγαλύτερη σημασία, όμως, από αυτό που είναι πιθανό να συμβεί, έχει αυτό που ήδη συμβαίνει. Κι αυτό, οι Έλληνες πολίτες είχαν το προνόμιο να το βιώσουν-- την τελευταία διετία-- πρώτοι από τους πολίτες του λεγόμενου δυτικού κόσμου της ευημερίας.
Το παρόν, είναι ο χρόνος που ο άνθρωπος έχει δυνατότητα παρέμβασης. Το παρελθόν δεν αλλάζει με τίποτε και το μέλλον εξαρτάται από τις επιλογές του παρόντος. Η ιστορία, θα μπορούσε να πει κανείς έχει ήδη κάνει την αυτοκριτική της ανθρωπότητας μελετώντας τα αίτια των προηγούμενων Μεγάλων Πολέμων. Καλή η αυτοκριτική. Σήμερα όμως στην εποχή των θερμοπυρηνικών οπλοστασίων μήπως θα ήταν περισσότερο έξυπνο να διακρίνουμε τις αιτίες που οδηγούν την ανθρωπότητα σε μια μελλοντική καταστροφή; Μήπως, πιο απλά, πρέπει να κατανοήσουμε και να συνειδητοποιήσουμε αυτό ακριβώς που συμβαίνει τώρα;
Δε ζούμε άραγε ένα παρόν κατά το οποίο μια χώρα (ΗΠΑ) που ο πληθυσμός της αντιστοιχεί, πάνω - κάτω στο 4% του συνολικού πληθυσμού του πλανήτη διεκδικεί το δικαίωμα να ελέγχει-καταναλώνει περισσότερο από το 50% των παγκόσμιων ενεργειακών πόρων;
Μπορεί να μη δίνουμε τη δέουσα προσοχή στις σχετικές ειδήσεις, όμως:

• μήπως δεν έχει ξεκινήσει ένας νέος γύρος εξοπλισμών που περιλαμβάνει εκσυγχρονισμό των πυρηνικών οπλοστασίων και στρατιωτικοποίηση του διαστήματος;
• Γιατί άραγε δε δίνουμε την απαραίτητη προσοχή στους δημοσιοποιημένους στρατιωτικούς προϋπολογισμούς, τρισεκατομυρίων δολαρίων, χωρών όπως οι ΗΠΑ, η Ρωσία, η Κίνα, η Ινδία, το Πακιστάν;
• Γιατί είμαστε διατεθειμένοι να πιστέψουμε τόσο εύκολα πως η στρατιωτική κατοχή στο Ιράκ και το Αφγανιστάν, έχει στόχο την καταπολέμηση της τρομοκρατίας και όχι τον έλεγχο των κοιτασμάτων πετρελαίου της περιοχής και των δρόμων μεταφοράς του;
• Μήπως πίσω απ ότι συμβαίνει σήμερα στη Συρία είναι κάτι περισσότερο από την εξέγερση των καταπιεσμένων από ένα στυγνό δικτατορικό καθεστώς;
• Μήπως, πρέπει να έχουμε στο μυαλό μας ότι μια ολόκληρη μοίρα του ρωσικο0ύ στόλου σπεύδει στην περιοχή και η Μόσχα έχει ήδη εξοπλίσει τη Συρία με αντιαεροπορικά (S-300);
• Μήπως δε δίνουμε τη δέουσα σημασία ότι αυτά που γίνονται σήμερα στη Συρία έχουν άμεση σχέση με τα δυτικά σχέδια επίθεσης στο Ιράν;
• Ακούσαμε δηλώσεις Κινέζων αξιωματούχων οι οποίοι υπογραμμίζουν ότι το Πεκίνο θα υπερασπιστεί το Ιράν ακόμη και με τρίτο Παγκόσμιο πόλεμος;
• Μας διαφεύγει ότι η Κίνα εξυπηρετεί το 30% των ενεργειακών ρτης αναγκών από το ιρανικό πετρέλαιο που έχουν βάλει στο μάτι οι δυτικοί;

Ο κατάλογος με επικίνδυνες τριβές σαν τις παραπάνω είναι μακρύς:

• Αμερικανική περικύκλωση της Κίνας με ανάπτυξη νέων δυνάμεων στην Άπω ανατολή και Αυστραλία
• νέα κούρσα εξοπλισμών Ρωσίας- ΗΠΑ με αφορμή την ανάπτυξη πυραύλων και αντιβαλιστικών πυραύλων στην Ευρώπη.
• Νέοι αμυντικοί σχηματισμοί στην Ευρώπη με στόχο την ενδεχόμενη και πολύ πιθανή Γερμανορωσική συμμαχία

Και δεν είναι μόνο οι περίπλοκες διπλωματικές κινήσεις στη παγκόσμια σκακιέρα με τις οποίες αδυνατούμε, ίσως δικαιολογημένα, να ασχοληθούμε. Παραμένουμε απαθείς σε γεγονότα και επιλογές που πιο άμεσα και χειροπιαστά όχι απλώς υπονομεύουν το μέλλον μας, αλλά τραυματίζουν βαριά το ίδιο μας το παρόν.

• Πόσο εύκολα έχουμε αποδεχτεί να θυσιάσουμε τις ατομικές μας ελευθερίες προς χάρη της «ασφάλειας»;
• Πόσο φυσικό μας φαίνεται πια η παρακολούθησή μας μέσα από το δίκτυα της τηλεφωνίας, ή μέσα από τις καταγραφές των εκατοντάδων χιλιάδων καμερών που «βλέπουν» την κάθε μας κίνηση;
• Πόσο εύκολα ξεπερνούμε το γεγονός ότι το 1/3 του παγκόσμιου πληθυσμού δε μπορεί να εξασφαλίσει ούτε την καθημερινή του τροφή;

Η ευημερία της υποταγής
Μόνο σε περιόδους παρακμής οι κοινωνίες εμφανίζονται τόσο ανίκανες ή απρόθυμες να απαντήσουν σε τόσο εύκολα ερωτήματα. Ο βαθμός παρακμής του κόσμου μας, γίνεται αντιληπτός από την απάθεια με την οποία όλοι μας αντιμετωπίζουμε την ανεπίστρεπτη, σύμφωνα με πολλούς επιστήμονες, διατάραξη των οικολογικών ισορροπιών του πλανήτη. Ακούμε για πάγους που λιώνουν, για φαινόμενο του θερμοκηπίου, για άνοδο της στάθμης των θαλασσών, για ερημοποίηση των εδαφών της Νότιας Ευρώπης, σα να αφορούν άλλο πλανήτη. Παρακολουθούμε τις σχετικές ειδήσεις από τους δέκτες των τηλεοράσεων σαν να πρόκειται για σενάρια κινηματογραφικών ταινιών, αδιαμαρτύρητα και χωρίς τη παραμικρή διάθεση να αλλάξουμε τις καταναλωτικές μας συμπεριφορές, χωρίς τη δύναμη να αμφισβητήσουμε τα κυρίαρχα οικονομικά μοντέλα που οδηγούν το μεγαλύτερο μέρος του παγκόσμιου πληθυσμού στην εξαθλίωση και τον πλανήτη στην καταστροφή.
Πλούσιοι και φτωχοί
Η παρακμή αποτυπώνεται με κάθε επισημότητα στις στατιστικές: Επιβράδυνση της οικονομικής δραστηριότητας στις μεγάλες οικονομίες του κόσμου προβλέπει ο Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ) βάσει της πορείας των σύνθετων οικονομικών δεικτών. Ελαφρά πιο αρνητική από τις προηγούμενες εκτιμήσεις η εικόνα για τις ΗΠΑ, την Κίνα και τον Καναδά, σχετικά μεγαλύτερη η επιδείνωση για Βραζιλία, Ινδία, Γαλλία, Γερμανία, Ιταλία, Βρετανία και την Ευρωζώνη συνολικά.
Η ίδια έκθεση διαπιστώνει αγεφύρωτο το χάσμα μεταξύ πλουσίων και φτωχών -ακόμα και στις ανεπτυγμένες οικονομίες. Σύμφωνα με έκθεση του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης, η εισοδηματική ανισότητα στις περισσότερες χώρες-μέλη του (αν και όχι σε όλες) έχει αυξηθεί στο υψηλότερο επίπεδο των τελευταίων 30 ετών, απόρροια της οικονομικής κρίσης, των φορολογικών μεταρρυθμίσεων που ευνοούν τους προύχοντες και «τιμωρούν» τους πληβείους.
Σύμφωνα, πάντως, με την έκθεση του ΟΟΣΑ, η μεγαλύτερη ανισότητα καταγράφεται στις ΗΠΑ, με το μετά φόρων εισόδημα για το πλουσιότερο 1% του πληθυσμού να υπερδιπλασιάζεται -από 8% το 1979 σε 17% το 2007. Την ίδια περίοδο, το εισοδηματικό μερίδιο του φτωχότερου 20% του πληθυσμού μειώθηκε από 7% στο 5%.
Σύμφωνα με πρόσφατη έκθεση του κογκρέσου:
- Στο πιο ευκατάστατο 1/5 του πληθυσμού αναλογούσε το 53% του εθνικού προϊόντος το 2007, σε σύγκριση με το 43% το 1979.
- Στο φτωχότερο 1/5 του πληθυσμού αναλογούσε το 5% του εθνικού εισοδήματος από 7% το 1979.

• Τα μεσαία εισοδήματα, που αντιστοιχούν στα 3/5 του πληθυσμού, είδαν τις αποδοχές τους να περιορίζονται κατά δύο έως τρεις εκατοστιαίες μονάδες του ΑΕΠ από το 1979 έως το 2007.

Στη Βρετανία, ορισμένα διευθυντικά στελέχη είδαν το μισθό τους να αυξάνεται κατά 4.000% μέσα σε 30 χρόνια ενώ οι μισθοί της μεσαίας τάξης, για παράδειγμα των καθηγητών ή των αστυνομικών, απλώς τετραπλασιάστηκαν. Ο διευθυντής μιας από τις 100 μεγαλύτερες εταιρίες που είναι εισηγμένες στο Χρηματιστήριο, κέρδισε το 2010 4,2 εκατομμύρια στερλίνες (περίπου 4,9 εκατομμύρια ευρώ). Ένας στρατηγός βγάζει ετησίως 151.600 στερλίνες (175.000 ευρώ) ενώ ο μέσος μισθός ανέρχεται στις 25.900 λίρες (30.000 ευρώ).
Η έρευνα δείχνει πώς στις μεγάλες εταιρείες διευρύνθηκε το χάσμα. Για παράδειγμα ο διευθυντής της πετρελαϊκής εταιρείας BP κερδίζει σήμερα 63 φορές περισσότερα χρήματα σε σχέση με το μέσο εργαζόμενο, ενώ το 1979 η διαφορά των μισθών τους ήταν «μόνο» 16,5 φορές.
Κάπως έτσι ο πλούτος συγκεντρώνεται σταδιακά στα χέρια ορισμένων, συγκεκριμένων ατόμων. Το 1979 το 0,1% του πληθυσμού που αμειβόταν καλύτερα από όλους τους άλλους συγκέντρωνε το 1,3% του συνολικού εισοδήματος της χώρας. Το 2007 το ίδιο ποσοστό ατόμων συγκεντρώνει το 6,5% του συνολικού εισοδήματος και το ποσοστό αυτό μπορεί το 2035 να φτάσει το 14%, δηλαδή στο επίπεδο που ήταν κατά τη βικτωριανή εποχή, το 19ο αιώνα.
Το μέλλον στα χέρια μας
Που μπορεί να οδηγήσουν τον κόσμο οι διαιρέσεις, η φτώχεια και η απόγνωση; Και υπάρχει τελικά χρόνος για να διορθωθεί το μέλλον;
Οι «απαισιόδοξοι» ήδη απαντούν πως δεν υπάρχει χρόνος, πως η πορεία της ανθρωπότητας είναι καταδικασμένη να καταλήξει στην καταστροφή. Οι «αισιόδοξοι» μιλούν για τη μεταφυσική ικανότητα του ανθρώπου να προχωρά. Και οι δύο «απαντήσεις» απλώς περιγράφουν την παρακμή και «προτείνουν» είτε την παραίτηση είτε την ακινησία.
Όμως, για να υπάρξει ελπίδα να «διορθωθεί το μέλλον», κάτι πρέπει να κάνουμε με το «παρόν» μας. Γκρεμίζοντας τα σάπια κομμάτια του. Για αρχή…