Το τραγούδι αυτό έχει πάρει πολλά στοιχεία απ'τα δημοτικά τραγούδια της ξενιτιάς, (επίκαιρα την εποχή εκείνη, που τα τραγουδούσαν οι Έλληνες στρατιώτες στη Μέση Ανατολή), κυριαρχούν όμως σ' αυτό τα ιστορικά στοιχεία στα οποία αναφέρεται και γι' αυτό...
κατατάσσεται στα λεγόμενα ιστορικά δημοτικά τραγούδια ή τραγούδια της κατοχής.
Συγκεκριμένα ο «σκοπός» το ρεφρέν και αρκετοί απ' τους στίχους του έχουν «αντιγραφεί» από διάφορες παραλλαγές του πανελλήνια γνωστού δημοτικού τραγουδιού της ξενιτιάς «τα έρημα τα ξένα», που συναντάται και με τον τίτλοαπό μικρός ορφάνεψα» και κυκλοφορούσε σε δίσκους δημοτικών τραγουδιών σε διάφορες παραλλαγές τόσο πριν από την κατοχή, όσο και μετά (1930- 1950). Τα τραγούδια αυτά τα τραγουδούσαν και τα χόρευαν στα πανηγύρια και οι δίσκοι ακούγονταν απ' τα γραμμόφωνα σε όλη την Ελλάδα. Ήταν εξ άλλου αυτά και επίκαιρα λόγω της μαζικής μετανάστευση ς που παρατηρείται κατά την περίοδο αυτή (1930- 1960). Το εργατικό δυναμικό της χώρας, ο ανθός του ελληνικού λαού μεταναστεύει μαζικά στις χώρες της βόρειας και κεντρική; Ευρώπη; (Γερμανία, Βέλγιο κ.λπ.), αλλά και της Αμερικής, του Καναδά και της Αυστραλίας. Στους στίχους και τον «σκοπό» αυτών των τραγουδιών, που φαίνεται πως τα μετέφεραν και τα τραγουδούσαν στη Μέση Ανατολή παλικάρια από διάφορα μέρη της κατεχόμενη; Ελλάδας οι Ναξιώτες στρατιώτες στη Μέση Ανατολή έβαλαν δικούς τους αυτοσχέδιους στίχους πάνω στο «σκοπό» του τραγουδιού «τα έρημα τα ξένα» που αναφέρονταν στις δικές τους περιπέτειες, στον πόνο και τα μεράκια τους, στίχους γεμάτους με τη νοσταλγία τους για τη Νάξο, και δημιούργησαν έτσι το νοσταλγικό τραγούδι «το Κάιρο». Αργότερα με την απελευθέρωση το έφεραν μαζί τους πίσω στη Νάξο για να ακουστεί πλέον στα παραδοσιακά γλέντια και πανηγύρια, όταν τα παλικάρια αυτά γλεντούσαν. Οι άγνωστοι δημιουργοί (κατά πάσα πιθανότητα Ναξιώτες στρατιώτες στη Μέση Ανατολή) του τραγουδιού «το Κάιρο» έχουν «πάρει» απ' τα δημοτικά τραγούδια της ξενιτιάς το «σκοπό», δηλ. τη μουσική (Καλαματιανός νοσταλγικός), το ρεφρέν, που είναι ακριβώς ίδιο και μερικούς νοσταλγικούς στίχους όπως «η μάνα που με γέννησε κλαίει κι αναστενάζει! παιδάκι μου φωνάζει». Δεν αποκλείεται αυτά τα δημοτικά τραγούδια να ακούγονταν και στη Νάξο πριν και μετά την κατοχή. Ένα δημοτικό τραγούδι της ξενιτιάς από εκείνα που πιθανώς συνέβαλαν στη δημιουργία του τραγουδιού «το Κάιρο», με το οποίο αυτό έχει πολλά κοινά στοιχεία είναι «τα έρημα τα ~ένα», που έχει γραφτεί σε δίσκο το 1946 και το τραγουδάει ο Δημήτρη; Ατραϊδηο (1946): τα έρημα τα ξένα
Από μικρός ορφάνεψα στα έρημα τα
ένα, δεν τα 'χω μαθημένα.
Και τι θα γίνω τώρα αμάν πού' μαι σε ξένη χώρα (ρεφρέν).
Βαρέθηκα στα ξένα, δεν γέλασα κανένα,
βαριά είναι τα ξένα, δεν τα 'χω μαθημένα.
και τι θα γίνω τώρα αμάν μέσα σε ξένη χώρα (ρεφρέν).
Η μάνα που με γέννησε κλαίει κι αναστενάζει,
παιδάκι μου φωνάζει.
Ανάθεμα τα ένα, μ' έχουν φαρμακωμένα.
Γράφει ο Νίκος Λεβογιάννης Φιλόλογος Πρώην Βουλευτής
Κοινά στοιχεία αυτού του δηµοτικού τραγουδιού µε το δικό µας «Κάιρο» παρατηρούµε ότι είναι ο «σκοπός, το ρεφρέν και οι στίχοι «η µάνα που µε γέννησε κλαίει κι αναστενάζει./παιδάκι µου φωνάζει». Οι πιο γνωστές παραλλαγές του τραγουδιού
«τα έρηµα τα ξένα», που µε µικρές διαφορές, κυρίως ως προςτους στίχους, υπάρχουν πολλές σε όλη την Ελλάδα και τις συναντάµε στη δισκογραφία των δηµοτικών τραγουδιών, είναι οι παρακάτω:
1) «τα έρηµα τα ξένα», 2) «από µικρός ορφάνεψα στα έρηµα τα ξένα», 3) «βαριά είναι τα ξένα», 5) «τα έρηµα τα ξένα δεν τά' χα µαθηµένα» (τραγουδά η Β. Πάλλα), 6)«από µικρός ορφάνεψα» (τραγουδά ο Βαγ. Κονιτόπουλος), 6)«από µικρός ορφάνεψα» (τραγουδά ο Σπ, Μπρέµπος) κ.α. Τα ιστορικά στοιχεία του τραγουδιού «Κάιρο» παραπέµπουν στην περιπέτεια των παλικαριών απ' τη Νάξο (περίπου 100-150), τα οποία στη διάρκεια της Ιταλογερµανικής κατοχής (1943-1944) έφευγαν κυρίως απ' τα χωριά της ορεινής Νάξου και απ' τους όρµους του Λυώνα, της Μουτσούνας, του Πάνερµου και του Καλαντού µε βάρκες, περνούσαν στα Κουφονήσια (Ηρακλειά-Δονούσα) και από εκεί µε καίκια έφευγαν στη Μέση Ανατολή όπου κατατάσσονταν στον ελληνικό στρατό που είχε αρχίσει να συγκροτείται εκεί απ' την εξόριστη στο Κάιρο ελληνική κυβέρνηση.
Οι στίχοι του τραγουδιού αναφέρονται:
α) στη φυγή των παλικαριών της Νάξου στο Κάιρο, στην τριήµερη παραµονή τους στη Δονούσα, περιµένονταις τα καίκια της συµµαχικής αντικατασκοπείας για να τους πάρουν στην Ελευθερία: «τρεις µέρες εκαθόµαστε απάνω στη Ντενούσα ... »,
β) στην τρίχρονη παραµονή στη Μέση Ανατολή: «τρία χρόνια στο Κάιρο... », χωρίς δυνατότητα επικοινωνίας µε την πατρίδα και τα αγαπηµένα πρόσωπα,
γ) στις δυσκολίες αλληλογραφίας µε την Ελλάδα: <<µε πρώτη τροπιλάκατο πού' ρθενε στην Ελλάδα», δ) στη νοσταλγία των παλικαριών για τη Νάξο: «σ' ένα δεντρί καθόµουνα κι αγνάντευα τη Νάξο». Εκτός απ' τα ιστορικά και γεωγραφικά στοιχεία στο τραγούδι έντονα είναι και τα στοιχεία την ξενιτιάς, παρµένα από δηµοτικά τραγούδια του κύκλου της ξενιτιάς, όπως: α) η νοσταλγία: «σ' ένα δεντρί καθόµουνα κι αγνάντεβα τη Νάξο/ κι ούτε στιγµή δεν πέρασε να µην αναστενάξω ... »), β) τα βάσανα της ξενιτιάς: «από µικρός στα βάσανα/ κι από µικρός στα πάθη ... », γ) ο έρωτας: «δεν µού' στειλ' ένα γράµµα/παλιά µου φιλενάδα», δ) η αντιπάθεια στον ξένο τόπο: «και τι θα γίνω τώρα πού' µαι σε ξένη χώρα», αλλά και «δεν πάω πια στο Κάιρο γιατί δεν µου αρέσει ... ».
Χρονικά η δηµιουργία του δηµοτικού τραγουδιού «το Κάιρο» συνδέεται µε το συγκεκριµένο ιστορικό γεγονός της οµαδικής φυγής στη Μέση Ανατολή παλικαριών απ' τη Νάξο και εποµένως εντάσσεται στην περίοδο 1943-1945 στη Μέση Ανατολή, µε πιθανότερους δηµιουργούς του ναξιώτες στρατιώτες, από εκείνους που είχαν το έµφυτο ταλέντο του ορεσίβιου Ναξιώτη να στιχουργούν, χάρισµα που και σήµερα συνεχίζει να επιχωριάζει στα χωριά αυτά µε επίκεντρο την Απείρανθο.
Είναι όµως ενδεχόµενο το τραγούδι να δηµιουργήθηκε, όταν επέστρεψαν τα παλικάρια απ' τη Μέση Ανατολή, σε ανάµνηση όσων αυτά έζησαν εκεί. Στην περίπτωση αυτή πιθανότερο ι δηµιουργοί του είναι οι οργανοπαίχτες της εποχή; εκείνης, οι οποίοι στα διάφορα πανηγύρια και γλέντια συνέθεταν κοτσάκια αφιερωµένα στον εκάστοτε χορευτή. Έτσι όταν χόρευε κάποιο από τα παλικάρια που είχαν φύγει στη Μέση Ανατολή, του έπαιζαν και τραγουδούσαν «το Κάιρο».
Η Κωµιακίτισσα Ζωή Φατούρου, που γνωρίζει εκατοντάδα; δηµοτικά τραγούδια, τα περισσότερα απ' τα οποία και τραγουδάει, υποστηρίζει σε πρόσφατη συνέντευξή της στον γράφοντα ότι το δηµοτικό αυτό τραγούδι της ξενιτιάς ακουγόταν στην Κωµιακή και πριν την κατοχή και πάνω στον σκοπό του προστέθηκαν από κάποιους, ενδεχοµένως και από γνωστούς εκείνη την εποχή ναξιώτες λαουθιέριδες οι στίχοι που αναφέρονται στη φυγή των παλικαριών στη Μέση Ανατολή στη διάρκεια της κατοχής «τρεις µέρες εκαθόµαστε απάνω στη Ντενούσα/κουτσά στραβά κι ανάποδα οι µέρες επερνούσαν/ µε πρρώτη τροπιλάκατο πού' ρθενε στην Ελλάδα/ σου τό' στειλα το γράµµα παλιά µου φιλενάδα». Παραλλαγή του τραγουδιού «το Κάιρο», σε αφήγηση της Ζωής Φατούρου, έχει δηµοσιεύσει ο Κωµιακίτης φιλόλογος Στάθης Φατούρος (γιος της) στην εργασία του: ''Δηµοτικά τραγούδια της Κωµιακής'', (ΚΩΜΙΑΚΗ τ. Γ', σ. 377), όπου το κατατάσσει στα τραγούδια της ξενιτιάς.
Στέφανος Ιω. Χωριανόπουλος (Θοδωροστέφανου), απ' τα παλικάρια της Κωµιακής που έφυγαν την κατοχή µέσω Δονούσας στη Μέση Ανατολή, σε συνέντευξή του στον γράφοντα (το 2000), στην οποία αφηγείται την περιπέτειά του στη Μέση Ανατολή το 1943 και σε ερώτηση: Πόσετ; µέρει; µείνατε στη Δονούσα; απαντά: «τρεις µέρες εποµείναµενε, το λέει δα και το τραγούδι: τρεις µέρες εκαθόµαστε απάνω στη Ντενούσα ... ».
Από τα παραπάνω θεωρούµε ότι είναι πολύ πιθανό το τραγούδι «Κάιρο να είναι Κωµιακίτικο δηµοτικό τραγούδι.
*
Από τη µέχρι σήµερα έρευνά µας διαπιστώνουµε ότι το τραγούδι αυτό έχει διασωθεί µόνο στην Κωµιακίτικη µουσική παράδοση. Σε άλλα χωριά δεν το έχουµε µέχρι σήµερα εντοπίσει, ούτε καν στην Απείρανθο. Σε ένα site στο internet (l1ttρ://www.reωbetίkο.gιΗ0lΊ1ιηs/ aιτhίve/ίl1deχ'Ρlψ/t-25486.htn11), που ασχολείται µε τη µελέτη των δηµοτικών τραγουδιών, δηµοσιεύεται ένα σχόλιο από κάποια µάλλον Απεραθίτισσα (µε το ψευδώνυµο pepe), η οποία φαίνεται ότι έχει γνώσεις γύρω απ' την παραδοσιακή µουσική, στο οποίο αναφέρεται στο τραγούδι «το Κάιρο» όπως το άκουσε απ' το γνωστό νίdeάκι του Φρ. Φατούρου που ανέβασε στο blog: /koronida.blogspot.gr/ και γράφει: «Αντάρτικα κοτσάκια έχω ακούσει [στην Απείρανθο] να λέγονται στο σκοπό «Κάιρο».
Το «Κάιρο» εκτός από σκοπός για συγραφή διστίχων έχει και µερικά στάνταρ στιχάκια που ακούγονται εδω ... » και παραπέµπει στο νίdeάκι του Φρ. Φατούρου και συνεχίζει: «Πρόκειται για µια ιστορία που δεν την καταλαβαίνω ακριβώς, γιατί µου λείπει η σχετικα ιστορικη πληροφόρηση, αλλά και πάλι είναι της Κατοχής. Ανακατεύουν όµως και άλλα δίστιχα γενικης θεµατολογίας, µερικά εκ των οποίων προέρχονται από το αρχικό τραγούδι-πρότυπο, τα «Ερηµα τα ξένα» του Δ. ΑτΡαίΟ'1". Πολλοί παλιοί Κωµιακίτεο που έζησαν την κατοχή και τα αµέσωι; µετέπειτα χρόνια θυµούνται ότι ο σκοπότ; και το τραγούδι «το ΚάιΡΟ» παίζεται και χορεύεται στην Κωµιακή. Στα άλλα χωριά της ορεινή; Νάξου δεν υπάρχουν ενδείξε«; ότι ακουγόταν αυτό το τραγούδι, ούτε έχει καταγραφεί στα τραγούδια τητ; κατοχή; ή στα πολεµικά τραγούδια εκείνη; της περιόδου, τα οποία έχουν καταγραφεί και δηµοσιευτει.
Το τραγούδι «το Κάιρο φαίνεται ότι ξεχάστηκε σύντοµα, για να επανέλθει τα τελευταία χρόνια στην επιφάνεια από µια παρέα Κωµιακιτών στο Γαλάτσι που µια φορά την εβδοµάδα µαζεύονταν στην αποθήκη του Κωµιακίτη «ταχυδρόµου» Γιώργου Κ. Χωριανόπουλου (Βλαχοέργη) στο Γαλάτσι και «έστηναν» γλέντι µε τζαµπουνοντούµπακα και πρόχειρους κωµιακίτικους µεζέδες (ασκούδες, ξινότυρο, κρασί, παραδοσιακό ψωµί κ.α.). Εκεί οι Κωµιακίτες τζαµπουνιέρηδες (Σταµατοπέτρος, Σταµατοτάσος, Φραγκουλοέργης, αλλά και βιολητζήδες όπως ο Ν. Λιανής κ.α.) έπαιζαν και τραγουδούσαν. Εκεί πρωτακούστηκε και το ξεχασµένο «Κάιρο», που άρεσε όµως πολύ και έγινε το «σήµα κατατεθέν» του αυθόρµητου παραδοσιακού γλεντιού «στου Βλαχοέργη στο Γαλάτσι» όπως καθιερώθηκε να λέγεται. Ακολούθησε στη συνέχεια η καταγραφή του σε Video και η ανάρτησή του στο διαδίκτυο.
τρία χρόνια στο Κάιρο
δεν µού' στειλ' ένα γράµµα
παλιά µου φιλενάδα.
Και τι θα γίνω τώρα αµάν πού' µαι σε ξένη χώρα.
Με πρώτη τροπιλάκατο πού' ρθενε στην Ελλάδα
σου τό' στειλα το γράµµα.
Και τι θα γίνω τώρα αµάν πού' µαι σε ξένη χώρα.
Τρεις µέρες εκαθούµαστε απάνω στη Ντενούσα,
κουτσά στραβά κι ανάποδα οι µέρες επερνούσαν.
Και τι θα γίνω τώρα αµαν πού' µαι σε ξένη χώρα.
Από µικρός µπερδεύτηκα στου έρωτα τα δίχτυα
και τώρα που µεγάλωσα µε τρώνε τα ξενύχτια.
Και τι θα γίνω τώρα αµάν πού' µαι σε ξένη χώρα.
Η µάνα που µε γέννησε κλαίει κι ανεστενάζει
παιδάκι µου φωνάζει
Και τι θα γίνω τώρα αµάν πού' µαι σε ξένη χώρα.
Μάνα µ' όταν µε γένησες γιατί δεν µου το είπες
πως έχει ο κόσµος βάσανα και η αγάπη πίκρες.
Και τι θα γίνω τώρα αµάν πού' µαι σε ξένη χώρα.
Από µικρός στα βάσανα κι από µικρός στα πάθη
σ' ένα δεντρί εκούµπησα κι εκείνο εµαράθη.
Και τι θα γίνω τώρα αµάν πού' µαι σε ξένη χώρα.
Σε βράχο εκαθούµαστε κι εβλέπαµε τη Νάξο
κι ούτε στιγµή δεν πέρασε να µην αναστενάξω.
Και τι θα γίνω τώρα αµάν πού' µαι σε ξένη χώρα.
Δεν πάω πια στο Κάιρο γιατί δεν µου αρέσει
κι όποιος µου πει να πάω εκεί
η γλώσσα του να πέσει.
(αφήγηση στον φιλόλογο Νίκο Λεβογιάννη από τη Ζωή Φατούρου, ετών 85 από την Κωµιακή)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου