Τ' Απεράθου, γνωστότερο στο ευρύ κοινό ως «Απείρανθος», την επίσημη νεώτερη ονομασία του, όπως του την έδωσε πιθανότατα ένας αρχαιολάτρης λόγιος κατά τους προεπαναστατικούς χρόνους, είναι ένα γραφικό χωριό το οποίο βρίσκεται στην ανατολική Νάξο σε υψόμετρο 620 περίπου μέτρων. Η ύπαρξή του μαρτυρείται ήδη από τη μεσαιωνική περίοδο. Πολλά έχουν ειπωθεί και γραφεί από διάφορους επιστήμονες αναφορικά με το γλωσσικό ιδίωμα του χωριού και την ιστορία του και ως η εκ τούτου η αναφορά μας σε αυτό το αντικείμενο είναι επιγραμματική. Πάντως, η ντοπιολαλιά του χωριού έχει αναμφίβολα έντονες ομοιότητες με εκείνη των Σφακίων, των Ανωγείων, όπως και άλλων χωριών της δυτικής Κρήτης.
Επίσης, τ’ Απεράθου θεωρείται ως το πλέον παραδοσιακό χωριό του νησιού, με τη σχεδόν ανέπαφη παραδοσιακή αρχιτεκτονική του, με τα διονυσιακά δρώμενά του, με τα υφαντά από τον αργαλειό, με τα παραδοσιακά φαγητά, με το διατηρούμενο –παρά τις όποιες αναπόφευκτες αλλοιώσεις– ιδίωμά του, τη γνήσια παραδοσιακή του μουσική, αλλά και με τη δεινότητά των κατοίκων του στη στιχουργική, όπως και γενικότερα με τις ιδιαίτερες επιδόσεις τους στα γράμματα...
Η δε ευστροφία τους και ο «δαιμόνιος» χαρακτήρας τους έχουν δημιουργήσει την εικόνα κάποιων ιδιαιτέρως επιτυχημένων ανθρώπων, που όμως αντιμετωπίζονταν συχνά, τουλάχιστον παλαιότερα, με δυσπιστία από τους υπόλοιπους Ναξιώτες και ιδίως από τους πεδινούς, θεωρούμενοι μεταξύ άλλων ως δεινοί ζωοκλέφτες.
Στο ίδιο πάντως το χωριό οι απόψεις αναφορικά με τον χρόνο και κυρίως με την έκταση του θρυλουμένου κρητικού εποικισμού διίστανται. Άλλοι υποστηρίζουν ότι έλαβε χώρα μαζικός εποικισμός Κρητικών κατά την Τουρκοκρατία (π.χ. Επανάσταση Δασκαλογιάννη 1770-71) ή και πολύ νωρίτερα, τον 10ο αιώνα. Άλλοι πάλι θεωρούν εαυτούς αυτόχθονες και ότι περιορισμένες σχετικά εγκαταστάσεις Κρητικών έλαβαν χώρα στο χωριό τους, βάσει οικογενειακών διηγήσεων, όπως π.χ. Αρχοντάκης, Πυτιλάκης, Σκληράκης, Μηλιδάκης, Βασιλακάκης, Πρωτοπαπαδάκης, Φραγκούλης, Κρητικός, Σφακιανός, Λογοθέτης (και Ελευθερίου), Μαργαρίτης, Μπαρδάνης ή Βαρδάνης, Γαλάνης, Βλαστός, Πατακός κ.ά.
.
Ορισμένοι μάλιστα Απεραθίτες αρνούνται, «κατηγορηματικά» θα έλεγε κανείς, οποιαδήποτε σχέση τους με την Κρήτη, θεωρώντας ότι ουδεμία σχεδόν εγκατάσταση Κρητικών δεν έχει γίνει στο χωριό τους, δεδομένης της ελλείψεως αναφορών από πηγές περί μαζικού εποικισμού Κρητικών, κάτι το οποίο ξενίζει στους περισσότερους των επισκεπτών του χωριού, οι οποίοι δυσκολεύονται να πιστέψουν ότι όλες οι παραπάνω ομοιότητες με την Κρήτη αποτελούν απλώς συμπτώσεις. Η δε ομοιότητα ανάμεσα στα ιδιώματα των δύο περιοχών ερμηνεύεται ως κατάλοιπο της παλαιάς – βυζαντινής γλώσσας ή ακριβέστερα του κοινού και για τα δύο νησιά παλαιότερου κρητο-κυκλαδικού γλωσσικού υποστρώματος, απόρροια των δεδομένων ιστορικών και γεωγραφικών συνθηκών του Αιγαίου.
Υπάρχει και η άποψη ότι το χωριό προϋπήρξε κάποιων ενδεχομένως εκτεταμένων εποικισμών από Κρητικούς βοσκούς, οι οποίοι και του έδωσαν το γνωστό χαρακτηριστικό ιδίωμα, όμως και αυτή δεν έχει τεκμηριωθεί επαρκώς και αποτελεί απλώς εικασία. Η άποψη αυτή αποτελεί παραλλαγή μίας θεωρίας που υποστηρίζει ότι οι Απεραθίτες δεν είναι στο σύνολό τους κρητικής καταγωγής, αλλά ότι επήλυδες από τη δυτική Κρήτη άσκησαν σημαντική επίδραση στην τοπική γλώσσα.
Ίσως πάλι την απάντηση στο όλο ζήτημα να δίνει κατά κάποιο τρόπο η απεραθίτικη παράδοση (μαρτυρία του 1934): «Τα Κρητικόπουλα με το βασιλιά ντωνε κάνουσιν έφοδο τη νύχτα, πκιάνουσι ντο βασιλιά, βρίσκου γκαί τη βασίλισσα. Ετότες επομείνασι στ’ Απεράθου εφτά οικογένειες Σφακιανοί απού τα παλληκάρια του βασιλιά τση Κρήτης κ’ εχτίσα ντο χωριό μας».
Την ίδια πάντως αντίληψη του απλού ντόπιου πληθυσμού, το ότι δηλαδή το χωριό αποτελεί κρητική αποικία, λόγω της εκεί εγκατάστασης προσφύγων εκδιωγμένων από τη μεγαλόνησο, κατέγραψε και ο Άγγλος περιηγητής, James Theodore Bent, ο οποίος είχε επισκεφθεί τη Νάξο στα 1883, έναν περίπου αιώνα μετά τον θρυλούμενο μαζικό εποικισμό Σφακιανών στο χωριό, μετά την αποτυχημένη επανάσταση του Δασκαλογιάννη (1770-71). Σε παρόμοιο κλίμα κινείται και η εικασία του γενουατικής καταγωγής Ναξιώτη Ιακώβου Γριμάλδη, ο οποίος στο χειρόγραφο έργο του περί της Νάξου γύρω στα 1860 πιθανολογούσε την ίδρυση του χωριού από Κρητικούς φυγάδες προερχόμενους από την Πύρανθο κοντά στη Γόρτυνα: «…τό πάλαι ἐκαλείτο Πύρανθος, διότι οἱ πρώτοι κάτοικοι αὐτοῦ ἦσαν Κρήται ἐκ τοῦ χωρίου Πύρανθος κειμένου πλησίον τῆς Γορτύνης, οἵτινες διωχθέντες τῆς Κρήτης, ἕνεκα τῶν ληστρικών πράξεων αὐτῶν, ήλθον οικογενειακῶς εἰς Νάξον πρός οἴκησιν». Αυτή είναι ίσως και η παλαιότερη γραπτή μνεία περί μαζικών κρητικών εποικισμών στ’ Απεράθου.
Το ενδεχόμενο των κρητικών και δη σφακιανών εποικισμών ενισχύεται πιθανόν και από το γεγονός της ύπαρξης στ’ Απεράθου σημαντικού αριθμού προσώπων που φέρουν το δυτικό βαπτιστικό όνομα Φρατζέσκος, φαινόμενο που εντοπίζεται κατά κόρον στα Σφακιά, των οποίων οι κάτοικοι για λόγους ευλαβείας συνήθιζαν να δίνουν το όνομα του καθολικού Αγίου Φραγκίσκου της Ασσίζης στα παιδιά τους. Στ’ Απεράθου εντοπίζεται και το επώνυμο Φραγκίσκος, προερχόμενο από το ομώνυμο βαπτιστικό. Άλλα βαπτιστικά ονόματα που απαντούν συχνά τόσο στην Κρήτη όσο και στ’ Απεράθου είναι και τα ανδρικά Μανώλης, Λευτέρης, Πέτρος και Ματθαίος, όπως και τα βενετικής προελεύσεως γυναικεία ονόματα Εργίνα, Αννέζα, Αργυρώ και Μαριέττα, καθώς και το Καλλιόπη, ενώ απουσιάζει το Μανούσος. Ίσως δε παλαιότερα να επιχωρίαζε στο χωριό και το Νταμουλής ή Δαμουλής, χαρακτηριστικό σφακιανό βαπτιστικό, δεδομένου ότι στο Υρόκαστρο, το παλαιότερο κατά πάσα πιθανότητα τμήμα του, υψωνόταν κάποτε, σύμφωνα με την τοπική αφήγηση, ο πύργος «τω(ν) Νταμουλήδω(ν)» ή τω(ν) «Αναματεράδω(ν)», χωρίς να αποκλείεται ωστόσο εντελώς και ο συσχετισμός του και με τη βενετική οικογένεια των Νταμουλήδων (Da Molin), που διατηρούσε στα τέλη του 16ου αιώνα αρχοντικό στο Κάστρο της Χώρας και κτήματα στην πεδινή Νάξο.
Γεγονός πάντως -σε κάθε περίπτωση- παραμένει ότι τ’ Απεράθου, ένα ιδιαίτερα γραφικό ορεινό χωριό, θυμίζει στον επισκέπτη έντονα την Κρήτη και ιδίως τα Σφακιά, αλλά και τ’ Ανώγεια, κυρίως διότι είναι δίχως αμφιβολία ο τόπος, που σε σύγκριση με όλη την υπόλοιπη Νάξο, η ντοπιολαλιά του βρίσκεται σε πολύ μεγάλη συνάφεια με εκείνη χωριών της ορεινής δυτικής Κρήτης, ενώ οι οικογενειακές αφηγήσεις πολλών κατοίκων του κάνουν λόγο για απώτερη προέλευσή τους από τα Σφακιά.
Απόσπασμα από το βιβλίο του ιστορικού Θανάση Κωτσάκη με τίτλο: «Κρητικοί έποικοι στη Νάξο. Μύθος ή πραγματικότητα;», Αθήνα, Εναλλακτικές Εκδόσεις, 2015, σσ. 61-72, όπου και οι βιβλιογραφικές παραπομπές, καθώς και επιπλέον πληροφορίες.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου