ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣE ΕΝΑ ΑΓΝΩΣΤΟ ΣΗΜΕΡΑ ΘΕΜΑ
Η επί αιώνες φράγκικη κυριαρχία στο νησί είχε επιβάλλει ένα σκληρό φεουδαλικό καθεστώς δουλείας και ανέχειας για τον αγροτικό πληθυσμό του νησιού...
Η έλευση του Χαϊρεντίν πασά το 1537 και η κατάληψη της Νάξου από τους Τούρκους δεν βοήθησε τους φτωχούς εργάτες γης, εν τούτοις το ανείπωτο μίσος ενάντια στους Λατίνους έκανε πολλούς Νάξιους να συμπαραταχτούν με τους Τούρκους. Οι πολλές κι αιματηρές, συνήθως, εξεγέρσεις που έλαβαν χώρα τούτη την περίοδο, βελτίωσαν λίγο-λίγο την κατάσταση για...
τους αξώτες ξωμάχους. Μέσα σ’ αυτά τα ιστορικά πλαίσια και με δεδομένη την τυπική παρουσία των Τούρκων στο νησί, η επανάσταση του ’21 στη Νάξο πήρε το χαρακτήρα κοινωνικής ανατροπής με επιθέσεις ενάντια στους πλούσιους τσιφλικάδες και απαλλοτριώσεις.
Για την αντιμετώπιση των επαναστατών συντάχθηκαν σύσσωμοι ο ορθόδοξος επίσκοπος που μάλιστα έφτασε στο σημείο ν’ αφορίσει τους εξεγερμένους, ο καθολικός επίσκοπος, οι Φράγκοι και οι πρόξενοι των ξένων δυνάμεων, όπως ο βαρόνος ντε Βιγκουρού, καθώς και οι πλουσιότεροι και συντηρητικότεροι των Ναξίων.
Λίγο μετά το δεύτερο πόλεμο, πολλοί ήταν οι ακτήμονες αγρότες, ιδίως στην ορεινή Νάξο, που δούλευαν σε κτήματα τα οποία ανήκαν σε νομικά πρόσωπα της καθολικής μητρόπολης, κι ελάμβαναν σαν πληρωμή το 27% των εσόδων. Την ίδια εποχή, η ορθόδοξη μονή της Φανερωμένης κατείχε γύρω στα χίλια στρέμματα καλλιεργήσιμης γης και τουλάχιστον πέντε χιλιάδες στρέμματα βοσκοτόπων. Τα δεινά του πολέμου, τα τραγικά βιώματα των ορεινών χωριών, ανέδειξαν το αγροτικό σε μείζονος σημασίας ζήτημα. Χαρακτηριστικά, αναφερόμενος στο θέμα σε κείμενο της εποχής, ο δικηγόρος Ν.Ι.Πρωτονοτάριος καλούσε «σε εξέγερση ενάντια στα λείψανα της φεουδαρχίας,…η γη κατ’ αναπότρεπτον ανάγκη δέον να επανέλθη εις τους εργαζομένους αυτήν, δέον να επανέλθη εις εκείνους από τους οποίους αφηρέθη«. (2)
ΠΑΤΑΤΟΣΠΟΡΟΣ: Μια ιστορία πικρή όσο και τα φυτοφάρμακα
Αν η ορεινή Νάξος μετά τον πόλεμο αιμορραγούσε από την μετανάστευση και τη συνακόλουθη ερήμωση των χωριών, η ίδρυση στο νησί του Κέντρου Σποροπαραγωγής Γεωμήλων στα μέσα της δεκαετίας του ’50, άλλαξε οριστικά τη φυσιογνωμία της αγροτικής οικονομίας, ιδίως της πεδινής Νάξου.
Η παραγωγή του πατατόσπορου, από τη στιγμή που η εκμετάλλευσή του απέβη προσοδοφόρα για το κράτος, εξελίχθηκε σε εντατική μονοκαλλιέργεια στα χωριά του λιβαδιού. Το νέο χρυσοφόρο προϊόν επηρέασε τόσο πολύ τις σχέσεις ακόμη και μέσα στις ίδιες τις οικογένειες, ώστε οι ακαμάτηδες γιοι κληρονομούσαν συνήθως τα άγονα παραθαλάσσια χωράφια (τι ειρωνεία), ενώ οι προκομμένοι έπαιρναν τα πιο εύφορα καλλιεργήσιμα κτήματα. Η εξέλιξη της παραγωγής είναι ενδεικτική: στο χωριό Γλινάδο, για παράδειγμα, ενώ «το 1911 καλλιεργούνταν 30 στρέμματα πατάτες και 100 στρέμματα ντομάτες, το 1943 παράγει 15.000 οκάδες, ενώ το 1968 παραδίδονται στην κρατική σποροπαραγωγή 4.5 χιλιάδες τόνοι και το 1981 5.5 χιλιάδες τόνοι«. (3). Η εντατικοποίηση της παραγωγής πατάτας εξοβέλισε κάθε άλλη καλλιέργεια και καταδίκασε σε αφανισμό δεκάδες τοπικές ποικιλίες. Από εκεί που ο κάθε παραγωγός μέσα από την πολυκαλλιέργεια απολάμβανε έστω και την αυτάρκεια της φτώχειας, τώρα ήταν αναγκασμένος να ξοδεύει μέρος του εισοδήματός του για την εκπλήρωση των καθημερινών διατροφικών του αναγκών.
Η πλήρης μηχανοποίηση της παραγωγής από τις αρχές της δεκαετίας του ’70 οδήγησε στην εκχέρσωση και της τελευταίας σπιθαμής γης, εξωθώντας έτσι στην αναζήτηση και ταυτόχρονη εξάντληση νέων υδάτινων πόρων (αφού η πατάτα είναι υδροχαρής), αλλά και την αλόγιστη χρήση των προϊόντων της «πράσινης επανάστασης», των λιπασμάτων, δηλαδή, και των φυτοφαρμάκων. Τα οφέλη από την ανάθεση του πατατόσπορου στη Νάξο εκθειάστηκαν δεόντως από τους πολιτευτές της εποχής για ευνόητους ψηφοθηρικούς λόγους. Παρ’ όλα αυτά, η έμφαση στην πατάτα υποβάθμισε τις ξερικές παραδοσιακές καλλιέργειες της ελιάς και του αμπελιού και άλλων εξαιρετικών οπωροκηπευτικών προϊόντων του νησιού.
Η διαφαινόμενη οικονομική ευμάρεια από το ’70 και μετά επηρέασε τις κοινωνικές και πολιτισμικές σχέσεις των αγροτικών κοινοτήτων όπως αναφέρει ο Μ. Σέργης «…η καλή οικονομική επιφάνεια δημιούργησε ανθρώπους φυγόπονους, μαλθακούς, άβουλους, αλλά και υπερόπτες, δοκησίσοφους, φανατικούς….χάθηκε η κανονικότητα και η ρυθμικότητα της ζωής που επέβαλλε η επαναληπτικότητα των εκδηλώσεων, ο σύνδεσμος που κρατούσε τον κοινωνικό ιστό άρχισε να παραλύει«, (4) το κοινοτικό πνεύμα εν ολίγοις υποχώρησε…
Πάντως, η καλυτέρευση του βιοτικού επιπέδου ήταν αναντίστοιχη του κάματου των αγροτών και έγιναν έρμαια των πολλαπλών εξαρτήσεων της εργασίας τους. Η βιομηχανοποίηση της παραγωγής απαιτεί συνεχή βελτίωση του εξοπλισμού, που σημαίνει δανειοδοτήσεις και εξάρτηση από τις τράπεζες, αυξημένο κόστος λόγω της εκτεταμένης χρήσης αγροχημικών προϊόντων, και κύρια την παντελή έλλειψη ελέγχου στη διαμορφούμενη τιμή που εξαρτάται από τα κέφια των μεσαζόντων της καπιταλιστικής αγοράς. Χαρακτηριστικό, μάλιστα, και το στιχούργημα της εποχής: «…Ακούσετε να σας επώ τα θλιβερά μαντάτα, απούλητη επόμεινε τσι Νάξου η πατάτα, γιατί από την κυβέρνηση διαταγή εγκρίθη και οι πατάτες πούρθανε πλημμύρανε την Κρήτη (5). Όλοι σας εφωνάζετε «ψηφίστε να μας σώσει και σ’τσι πατάτες στο κιλό τάλληρο να μας δώσει…» (6). Επιπλέον, με τα χρόνια συστηματικής καλλιέργειας τα εδάφη φτώχυναν και μολύνθηκαν από τη συνεχή χρήση χημικών λιπασμάτων, τα επιφανειακά και υπόγεια νερά όπως και το ίδιο το προϊόν έχουν καταστεί πια επικίνδυνα από τα υπολείμματα φυτοφαρμάκων. Το τίμημα της πρόσκαιρης, έστω, βελτίωσης του εισοδήματος μεγάλο, όπως μαρτυρούν και τα υψηλά ποσοστά δηλητηριάσεων και καρκίνων στα λιβαδοχώρια. Σήμερα, η παραγωγή είναι σε φθίνουσα πορεία, καθώς όλο και λιγότεροι ασχολούνται, μονάχα οι παλαιότεροι και αυτοί από συνήθεια ίσως.
Ο συνεταιρισμός, ο οποίος επί πολύ καιρό είχε την αποκλειστικότητα στη διάθεση του προϊόντος, αγρόν ηγόρασεν, κάποιες ιδιωτικές επιχειρήσεις ενδιαφέρονται, αλλά με δεδομένο τον ανταγωνισμό από τα πολλά πλέον κέντρα πατατοσπορικής σε Ελλάδα και Ευρωπαϊκή Ένωση, είναι βέβαιο ότι η παραγωγή πατάτας στη Νάξο θα περάσει στην αγροτική λαογραφία….
ΣΤΗΝ ΑΠΑΝΕΜΙΑ ΤΟΥ ΖΑ (7)
Αλλά και στον άλλο μεγάλο τομέα της γεωργικής οικονομίας, αυτόν της κτηνοτροφίας του νησιού, τα πράγματα δεν είναι πολύ καλύτερα. Τα αιγοπρόβατα στη Νάξο ξεπερνούν, σύμφωνα με στοιχεία του 1992 τα 130.000, ενώ οι αγελάδες και τα μοσχάρια τα 6.000 ζώα. Οι κοινοτικές επιδοτήσεις που βασίζονταν στην ποσότητα των ζώων του κάθε παραγωγού, ενίσχυσαν την τάση υπερπληθυσμού με όλες τις αρνητικές συνέπειες για το περιβάλλον (υπερβόσκηση), αλλά και την ποιότητα του παραγόμενου κρέατος ή γάλατος. Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή. Στα χωριά της Δρυμαλίας (8), η πολυδραστηριότητα ήταν, και παραμένει ως ένα βαθμό και σήμερα, η απάντηση στις ανάγκες καθημερινής επιβίωσης, που ταυτόχρονα εξασφάλιζε μια σχετική αυτονομία και τη δυνατότητα διατήρησης διατροφικών συνηθειών, αλλά και των εθίμων του τόπου. «Η κάθε φαμελιά» αναφέρει ο Μανώλης Ι. Ψαρράς σε λαογραφικό του σημείωμα για το Φιλώτι (9) «για να τα βγάλει πέρα, πρέπει να παίζει με πολλές αμάδες, που άμα αστοχούσε η μία, μπορεί να έχουν επιτυχίες οι άλλες. Αυτό ήταν η αιτία που αποφεύγανε την ασχολία μ’ ένα μοναχά πράμα, ήταν έτσι γεωργοποιμένες, σπέρνανε σμιγάδι (σιταροκρίθι) και βόσκανε κατσίκες και πρόβατα ανάκατα«.
Στην Κόρωνο και στ’ Απεράθου, εκτός από την κτηνοτροφία και τα λιγοστά αμπέλια και τις ελιές, οι μισοί σχεδόν κάτοικοι ήταν εργάτες στα ορυχεία της σμύριδας. Με την υποβάθμιση, όμως, της παραγωγής και την πτώση της τιμής, η εξαναγκαστική μετανάστευση φάνταζε σαν τη μοναδική διέξοδο από τα δεσμά της ανέχειας. Στ’ Απεράθου από 2.438 κατοίκους το 1940, το 1971 ο πληθυσμός φτάνει μόλις τους 977… Ο ξεριζωμός δεν ήταν κάτι καινούργιο, βέβαια, αφού από τα χρόνια της τουρκικής κυριαρχίας στο νησί, οπότε και επιτράπηκε η ελεύθερη διακίνηση, η Ναξιώτες ταξίδευαν στη Σμύρνη, τα Βουρλά, την Κωνσταντινούπολη σαν εργάτες γης, ξακουστοί μάλιστα αμπελουργοί, και οι γυναίκες σαν μαγείρισσες, υπηρέτριες και παραμάνες.
Τα χρόνια εκείνα, τα χρήματα που εξοικονομούνταν γίνονταν χωράφια, και οι παλαιότεροι, μπαϊλντισμένοι από αιώνες δουλείας και ξενικής εργασίας, έλεγαν: «Κάνε σπίτι όσο χωρείς και χωράφι όσο μπορείς». Στην μεταπολεμική περίοδο, η κτηνοτροφία και τα εμβάσματα των ξενιτεμένων ήταν που στήριξαν την οικονομία των πάνω χωριών. Η οργάνωση της κτηνοτροφικής παραγωγής στο νησί, ακόμη και για αρκετό καιρό μετά την είσοδο της χώρας στην Ε.Ε. παρέμεινε παραδοσιακή. Οι παραγωγοί διαφέντευαν το βιός τους μέσα από ένα κλειστό κύκλωμα συγγενών και φίλων, με άτυπες οικονομικές συναλλαγές και πεσκέσια.
Ο μικρός κλήρος και τα άγονα ξερικά εδάφη των ορεινών νησιωτικών περιοχών δημιούργησαν κλειστές αγροτικές κοινωνίες που βασίστηκαν για την επιβίωσή τους στη συνεργατικότητα και στο ευρύ δίκτυο της εκτεταμένης οικογένειας. Πολλά έχουν αλλάξει από την εποχή που στις λότζες των χωριών στήνονταν γλέντια και κουβέντες…»τώρα πια ο γείτονας δεν μπαίνει θαρρετά στο σπίτι του γειτόνου, ούτε ξαναβάνει το χορό στο σπίτι του, ούτε μεζέ με κρασί ξαναδοκιμάζει ο ένας γείτονας τ’ αλλονού…» (10)
Η υποχώρηση των παραδοσιακών κοινοτικών δεσμών ήταν σταδιακή και απόλυτα συνυφασμένη με την αύξηση της οργάνωσης και τον βαθμό της κρατικής παρέμβασης. Η εντατικοποίηση της κτηνοτροφικής παραγωγής μέσω των κοινοτικών ενισχύσεων, εκτός από το ότι είναι ουσιαστικά η πρώτη απόπειρα καταγραφής και ελέγχου των βοσκών, εισάγει ένα καινούργιο στοιχείο, αυτό της κερδοφορίας, όχι με τους όρους που ίσχυαν έως τώρα, αυτούς δηλαδή της επιβίωσης και της αυτάρκειας, αλλά της παραγωγικότητας και της αποδοτικότητας. Η υπερβόσκηση, πρόβλημα πολλών νησιωτικών περιοχών, είναι το άμεσο αποτέλεσμα της παραπάνω λογικής και συνεπικουρείται από την εγκατάλειψη των παραδοσιακών καλλιεργειών της ορεινής Νάξου (αχτιά). Η καλυτέρευση των υποδομών (αγροτικοί δρόμοι), έδωσε τη δυνατότητα στους βοσκούς να εκμεταλλευτούν τα πιο απομακρυσμένα βοσκοτόπια, να προσπελάσουν τα απόκρημνα λαγκάδια και ρεματιές. Παράλληλα, η καταπονημένη από την υπερβόσκηση και λιγοστή βλάστηση υποκαταστάθηκε πολύ πρόθυμα από τις ζωοτροφές που εμπορεύονταν οι διάφορες εταιρείες. Ας σημειωθεί, εδώ, ότι οι περισσότερες τροφές, πολλές από τις οποίες κυκλοφορούν και στη Νάξο, περιέχουν σόγια ή παράγωγά της, που είναι σχεδόν βέβαιο ότι προέρχονται από γενετικά τροποποιημένα (μεταλλαγμένα) φυτά, ενώ για το καλαμπόκι οι πιθανότητες είναι λιγότερες αλλά όχι αμελητέες. Τέλος, στην περιβόητη βαμβακόπιτα υπολείμματα επικίνδυνων φυτοφαρμάκων έχουν επανειλημμένως βρεθεί σε όλη την τροφική αλυσίδα, μέχρι και στο μητρικό γάλα…
Σήμερα, πλέον, όλοι οι φιλωτίτες βοσκοί (που μαζί με τον Δαμαριώνα και τον Δανακό είναι τα κατ’ εξοχήν κτηνοτροφικά χωριά), εξ’ αιτίας των ζωοτροφών είναι καταχρεωμένοι στο συνεταιρισμό. Ενώ, λοιπόν, παλιότερα, η Ένωση (11) συμβίβαζε τα χρέη καθ’ ότι διαχειριζόταν τις επιδοτήσεις, (τώρα αυτές δίνονται μέσω της Αγροτικής Τράπεζας), σήμερα διεκδικεί τις οφειλές αυτές απειλώντας μάλιστα και με τοκισμό! Αν αναλογιστεί κανείς ότι οι συνεταιρισμοί είναι πλέον επιχειρήσεις που λειτουργούν με καθαρά ιδιωτικο-οικονομικά κριτήρια, είναι σχεδόν σίγουρο ότι θα διεκδικήσει τα χρέη αυτά και με το παραπάνω, εκτός βέβαια αν υπάρξει κάποια ρύθμιση της τελευταίας στιγμής, ώστε να αποσοβηθεί η όποια δυσαρέσκεια και να χριστούν κάποιοι πολιτικοί και οι παρατρεχάμενοί τους σωτήρες, με τα απαραίτητα ανταλλάγματα βέβαια.
ΟΙ ΔΙΩΞΕΙΣ ΤΩΝ ΤΥΡΟΚΟΜΙΩΝ
Η σημερινή απαγόρευση παραγωγής και διάθεσης του παραδοσιακού αξώτικου τυριού είναι και η ταφόπλακα στην οικονομική αυτονομία των βοσκών, κάτι που ουσιαστικά θα τους οδηγήσει στον ολοκληρωτικό μαρασμό. Το πρόσχημα για την απαγόρευση είναι διατάξεις υγειονομικού ενδιαφέροντος που προκρίνουν την τυποποίηση επώνυμων προϊόντων για την ασφάλεια του καταναλωτή. Ωστόσο, φαντάζει αστείο ότι οι υπεύθυνοι για τα μεγαλύτερα διατροφικά σκάνδαλα (τρελές αγελάδες, διοξίνες, μεταλλαγμένα κ.ά.) είναι αυτοί επιβάλλουν αυτές τις νομοθεσίες. Είναι προφανές ότι η συγκέντρωση της παραγωγής σε ιδιωτικά ή δημοτικά τυροκομεία, θα βάλει οριστικά τέλος στο μεράκι, την τέχνη και την ιδιαιτερότητα του κάθε παραγωγού, ενώ θα περιορίσει και τη μεγάλη ποικιλία των τοπικών τυριών, προάγοντας έτσι την απόλυτη ομοιομορφία που βρίσκει κανείς σε όλα τα ράφια των Super Market.
Η επικείμενη παύση των επιδοτήσεων, η τελική απαγόρευση των τυροκομιών, η επέκταση της καταγραφής του αγροτικού πληθυσμού μέσω του μητρώου αγροτών, και η συστηματική αποτύπωση κάθε καλλιέργειας μέσω των γεωγραφικών συστημάτων πληροφοριών (με τη χρήση δορυφόρων) η δημιουργία τράπεζας γης, είναι μέτρα που ευνοούν και διευκολύνουν τους μεγάλους αγροτοεπιχειρηματίες και τους δυναμικούς νέους αγρότες.
Ιδιαίτερα για τις νησιωτικές περιοχές, αυτοί που επωφεληθούν είναι οι διάφοροι πιατσαλήδες (12) λιμοκοντόροι που θα τυποποιούν και θα προσφέρουν επωνυμία στο μόχθο των εναπομεινάντων καλλιεργητών και κτηνοτρόφων. Διάφοροι τεχνοκράτες και πολιτικοί, φερέφωνα της αγροτικής πολιτικής της Ε.Ε. κατηγορούν τους αγρότες για οπισθοδρομικότητα, για έλλειψη επενδυτικής διορατικότητας και ανταγωνιστικότητας.
Βέβαια, αυτό που συστηματικά αγνοούν είναι ότι για τα νησιά η μοναδική αναπτυξιακή επιλογή που προωθείται είναι αυτή της τουριστικής μονοκαλλιέργειας, ενώ η Κοινή Αγροτική Πολιτική (ΚΑΠ) επιτάσσει τη συρρίκνωση του αγροτικού πληθυσμού κι ευνοεί τη συγκεντροποίηση της ιδιοκτησίας. Στα νησιά, η διοικητική αναδιάρθρωση που συντελέστηκε με τον Καποδίστρια αλλά και με συμπληρωματικά προγράμματα όπως το «Πολιτεία», βλέπουν το ρόλο της γεωργίας σαν καθαρά δευτερεύοντα και συμπληρωματικό «…η ανάπτυξη μπορεί να συμπληρωθεί με την εκμετάλλευση του πρωτογενή τομέα για μικρής κλίμακας παραγωγή τοπικών επώνυμων προϊόντων της γεωργίας, της κτηνοτροφίας και της αλιείας..» (13 )
Ακόμη και τα διάφορα ευρωπαϊκά προγράμματα όπως το LEADER και τα ΟΠΑΧ (Ολοκληρωμένο Πρόγραμμα Ανάπτυξης Αγροτικού Χώρου), τα οποία διαχειρίζονται οι αναπτυξιακές εταιρείες των Δήμων (14), ουσιαστικά καταλήγουν σε έργα που συντείνουν στην μουσειοποίηση της υπαίθρου και μονάχα έμμεσα μπορεί να γίνει κάποια υποδομή που θα ωφελήσει και τους αγρότες. Συνήθως, πάντως, τα πολλά χρήματα αυτών των προγραμμάτων τα καρπώνονται, εκτός από τους διαχειριστές τους, και οι διάφοροι πιατσαλήδες με τις απαραίτητες διασυνδέσεις και προσβάσεις. Όσο για τα αγροτουριστικά προγράμματα, δεν κάνουν τίποτε άλλο από το να επιβοηθούν την ήπια και χωρίς αναταράξεις μετάβαση από τον πρωτογενή στον τριτογενή τομέα. Οι Δήμοι και οι τοπικές αρχές ουσιαστικά θυμούνται την αγροτική παραγωγή όταν καθίσουν σαν συνδαιτυμόνες σε κάποιο τραπέζι με επισκέπτες, οπότε και κατά την προσφιλή τους συνήθεια (λόγω και της έμφυτης λαιμαργίας τους) εκθειάζουν τα τρυφερά και γευστικότατα κρέατα και τα εξαιρετικής ποιότητας τυρομύζηθρα. Κατά τ’ άλλα, οδηγούν τους αγρότες στα δικαστήρια όταν προσπαθούν να χρησιμοποιήσουν το μερίδιο του νερού που δικαιωματικά τους ανήκει, οραματίζονται δικαστικά μέγαρα, περιφερειακούς μεγαδρόμους, μεγάλα αεροδρόμια κ.ά., ενώ η Νάξος παρά την τόση αγροτική παραγωγή και παρά την ακίνητη περιουσία της Ένωσης Γεωργικών Συνεταιρισμών, δεν διαθέτει ούτε έναν χώρο όπου να διαθέτουν οι παραγωγοί άμεσα τα προϊόντα τους. Χαρακτηριστικό είναι και το παράδειγμα του φράγματος της Φανερωμένης, μήλον της έριδος ανάμεσα στους δύο Δήμους που διαγκωνίζονται για την διαχείρισή του. Παρ’ όλο που ήταν έργο του Υπουργείου Γεωργίας για την εξυπηρέτηση των αγροτών, σήμερα ο Δήμος Νάξου το χρησιμοποιεί αποκλειστικά για την υδροδότηση της πόλης και μονάχα οι αγρότες στις Εγγαρές (15) και τη Γαλήνη χρησιμοποιούν κάποια ποσότητα για άρδευση, η δε υποδομή και επέκταση του δικτύου αφορά αποκλειστικά τον τουρισμό.
ΝΑ ΔΙΑΦΕΝΤΕΨΟΥΝ ΟΙ ΠΑΡΑΓΩΓΟΙ ΤΟ ΒΙΟΣ ΤΟΥΣ
Σήμερα είναι η πρώτη φορά στην ιστορία της ανθρωπότητας που οι ζωτικές λειτουργίες της παραγωγής της διατροφής μετατρέπονται σε αποκλειστικό προνόμιο κερδοφορίας των πολυεθνικών κολοσσών. Η αγροτική πολιτική καθορίζεται με γνώμονα εμπορευματικά κριτήρια και πολιτικές ελέγχου των αγροτών και της παραγωγής, είτε μέσα από την πολιτική για τις επιδοτήσεις, είτε με την εξάρτηση για την αγορά σπόρων, λιπασμάτων, φυτοφαρμάκων από τις πολυεθνικές. Αγροχημικές βιομηχανίες όπως η Novartis, η Zeneca και η Monsanto συναγωνίζονται σε κέρδη τις βιομηχανίες όπλων. Η Ελλάδα παρά τον μικρό κλήρο δεν αποτελεί εξαίρεση. Εξάλλου, όπως προαναφέραμε, υπάρχει και στατιστικά καταγεγραμμένη τάση συγκεντροποίησης της μικρής ιδιοκτησίας (16) στα χέρια λίγων μεγαλοαγροτών, κάτι που ευνοεί και την προώθηση των νέων μεταλλαγμένων καλλιεργειών.
Στη Νάξο, η κρίση στον πρωτογενή τομέα δεν μπορεί να συνεχίζει να εκτονώνεται με τις περιόδους χάριτος και την ανοχή των αρχών (παρά την απαγόρευση των τυριών), ή άλλα ημίμετρα που ακούστηκαν τώρα τελευταία από γεωπόνους του υπουργείου για διατήρηση των τυροκομιών υπό προϋποθέσεις, (17) ούτε βέβαια με τις πασχαλινές επιδρομές για την πώληση αμνοεριφίων στου Ψυρρή (18). Είναι ευνόητο ότι αν δεν υπάρξουν δυναμικές αντιδράσεις, η αγροτιά της Νάξου σύντομα θα αποτελεί αντικείμενο ιστορικής μελέτης. το νέο είδος αγρότη που οραματίζονται για τα νησιά (και όχι μόνο), είναι αυτό του ανώνυμου καλλιεργητή που ξεπουλάει την παραγωγή και την εργασία του σε επώνυμους πιατσαλήδες μεταπράτες, ή σ΄ένα καινούργιο είδος οικολογικά ευαίσθητων αστών που καρπώνονται, όχι μόνο την υπεραξία αλλά και τα κοινωνικά εύσημα για την παραγωγή ποιοτικών προϊόντων!!! Η απομόνωση και η περιθωριοποίηση του Ναξιώτη αγρότη συνεπικουρείται και από μια εικόνα γραφικότητας που του προσδίδουν οι διάφοροι επιτήδειοι του τουριστικού μάρκετινγκ. Στις παρούσες συνθήκες, κάποιες άμεσες ενέργειες (χωρίς να σημαίνει ότι είναι και εύκολες) οι οποίες θα διασφάλιζαν κάποιους στοιχειώδεις όρους επιβίωσης και θα αποκαθιστούσαν το κοινοτικό πνεύμα και την αλληλεγγύη, θα ήταν ίσως η ένωση των κοπαδιών και των βοσκοτόπων, »κουντουβερνιές» που λέγανε και οι παλιοί. Γιατί ο κατακερματισμός και η εξατομίκευση είναι ανασταλτικοί παράγοντες στη συσπείρωση και την ανάπτυξη μιας δυναμικής ικανής, όχι μονάχα να αμφισβητήσει την υπάρχουσα κατάσταση αλλά και να την ανατρέψει.
Η επίλυση των διαφορών, τα αιτήματα και οι διεκδικήσεις αποτελούσαν επί πολλά χρόνια στον τόπο αυτόν υπόθεση των κομματαρχών και των διαφόρων προέδρων και δημάρχων, που πάνω στις ανάγκες και τη φιλοτιμία του λαού ύφαναν την πατρωνία τους διαμέσου της υποχρέωσης του απλού χωρικού απέναντι στην εκδούλευση που τους πρόσφεραν. Όσο όμως επιλύθηκαν τα προβλήματα τότε, έτσι και σήμερα κανείς δεν μπορεί να προσδοκά την επιφοίτηση ή την φιλευσπλαχνία των αρχών, γιατί τίποτε δεν χαρίζεται και κανένα δικαίωμα δεν είναι αναφαίρετο. Ο αγώνας για τη διατήρηση των τυροκομιών, ο αγώνας εν ολίγοις για την διασφάλιση της αυτονομίας και της αυτοδιαχείρισης του μόχθου του κάθε παραγωγού, ο αγώνας για τη διαφύλαξη της ποιότητας και της αμεσότητας στις σχέσεις του κάθε παραγωγού είναι αγώνας που δεν παίρνει ούτε συμβιβασμούς ούτε διαπραγματεύσεις.
Παραπομπές
1. Μιχάλης Δημητρίου, Το ελληνικό σοσιαλιστικό κίνημα, εκδ. Πλέθρον, 1985.
2. Το Αγροτικό Ζήτημα, Ν.Ι.Πρωτονοτάριος.
3. Λαογραφικά των Εκλογών (1920-1981) από ένα Ναξιώτικο χωριό, Μ. Σέργης.
4. Όπως π.π.
5. Η Κρήτη απορροφούσε ανέκαθεν μεγάλη ποσότητα της ναξιακής πατάτας, εκείνη όμως τη χρονιά έγιναν εισαγωγές από αλλού.
6. Φιλώτι, ΤΟΜΟΣ Α, 1986 Σύλλογος Φιλωτιτών Νάξου.
7. Το ψηλότερο βουνό των Κυκλάδων με υψόμετρο 1001 μ..
8. Ορεινή περιοχή στο κέντρο του νησιού.
9. Το μεγαλύτερο και πιο ζωντανό χωριό της Νάξου.
10. Φιλώτι, ΤΟΜΟΣ Α, 1986 Σύλλογος Φιλωτιτών Νάξου.
11. Ένωση Αγροτικών Συνεταιρισμών Νάξου.
12. Πιατσαλής: «από τους ανθρώπους αυτούς -τους πιατσαλήδες- που πιο πάνω σας παρουσίασα, αυτούς που κάθε λίγο και λιγάκι λιποταχτούσαν από την αγροτιά και τα’ ακρωτήρια, σχηματίστηκε σιγά-σιγά η λεγόμενη αστική τάξη. Αυτοί πήρανε στα χέρια τους όλες τις δουλειές του ποδαριού και τάλλα παρασιτικά επαγγέλματα στα χωριά μας με αποκλειστικότητα κρατούσαν το εμπόριο, την κοινοτική αρχή, τον εφημ. κλήρο, τα εκκλησιαστικά συμβούλια και γίνανε οι κομματάρχες και αντιπρόσωποι των πολιτικών στο χωριό μας. Σιγά-σιγά, κάτω από τη σκιά τους ζούσε ο ξωμάχος, που με το πέρασμα του χρόνου εσχημάτισε τη γνώμη, πως αυτός ήτανε το κλειδί για να κερδίσει την κάθε του υπόθεση, ακόμα και δικαστική -όταν μάλιστα ο πιατσαλής που τον προστάτευε ήταν με το κόμμα που κυβερνούσε- κι είχε τη γνώμη πως χωρίς τον πιατσαλή τίποτα δεν μπορούσε να πάει μπροστά στο χωριό μας.» Φιλώτι, ΤΟΜΟΣ Α’, 1986 Σύλλογος Φιλωτιτών Νάξου, σελ. 227.
13. Από διατύπωση του προγράμματος «Πολιτεία».
14. Στη Νάξο έχουμε δυο Δήμους, τον πεδινό Δήμο Νάξου, που συγκεντρώνει και τις τουριστικές δραστηριότητες, και τον ορεινό κτηνοτροφικό Δήμο Δρυμαλίας, τον φτωχό συγγενή. Επίσης, υπάρχουν δυο δημοτικές αναπτυξιακές εταιρείες αντίστοιχα.
15. Χωριά που γειτονεύουν με το φράγμα στα βορειοδυτικά του νησιού.
16. Χαρακτηριστικό της ελληνικής γεωργίας είναι ο πολυτεμμαχισμός της αγροτικής γης, ο υψηλός μέσος όρος ηλικίας και η πολυαπασχόληση, καθώς πολλοί μικροαγρότες διατηρούν γη (συνήθως ελιές, εσπεριδοειδή κλπ) και συμπληρώνουν το εισόδημά του με εργασία στην πόλη ή σαν εργάτες γης. Οι κάτοχοι γης που όμως δεν είναι κατά κύριο λόγο αγρότες στα νησιά του Αιγαίου είναι γύρω στο 56,2% του συνόλου, ενώ το ποσοστό αυτό μειώνεται στις μεγάλες γεωργικές περιοχές της Θεσσαλίας, της Μακεδονίας και της Θράκης από 19% ως 11% αντίστοιχα. Το μητρώο λοιπόν δεν είναι τόσο αθώα υπόθεση, καθώς αυτοί ακριβώς οι μικροαγρότες πλήττονται, εφόσον η προνομιακή μεταχείριση των μεγαλοαγροτών (φθηνό πετρέλαιο και ρεύμα, αυξημένες επιδοτήσεις κλπ) καθιστά ευάλωτο το εισόδημά τους. Συμπληρωματικοί νόμοι που προωθούν τα παραπάνω, τη συγκέντρωση, δηλαδή, της γης είναι ο νόμος 2520/97 για την χρηματοδότηση και τα φορολογικά κίνητρα στους νέους αγρότες. Ο νόμος, περιληπτικά, συντελεί στην εύκολη και φθηνή μεταβίβαση της μεγάλης αγροτικής ιδιοκτησίας, προσφέρει φορολογικές και δανειακές διευκολύνσεις στους γόνους εύπορων αγροτών, αλλά και στις μεταποιητικές βιομηχανίες γεωργικών προϊόντων που θα θελήσουν να επενδύσουν στην αγροτική οικονομία. Η πολιτική της συγκεντροποίησης καταγράφεται και στατιστικά, έτσι την περίοδο 1961-1987 έχουμε μείωση των μικρών εκμεταλλεύσεων κατά 21% και αύξηση των μεγάλων εκμεταλλεύσεων (>100 στρέμματα) κατά 74%. Αν και τα στοιχεία είναι λίγο παλιά δείχνουν μια τάση που την τελευταία δεκαετία έχει γίνει πολύ εντονότερη. (Τα στοιχεία είναι από μελέτες ομάδας γεωπόνων του Γεωργικού Πανεπιστημίου Αθηνών).
17. Σε ενημέρωση που έγινε πρόσφατα από γεωπόνους του Υπουργείου Γεωργίας προτάθηκε (κάτω από την πίεση του κοινωνικού κόστους) σαν προοπτική λύσης, εφόσον εγκριθεί από την Ε.Ε., η παστερίωση του γάλακτος σε όσους κτηνοτρόφους το επιθυμούν, η υποχρεωτική τυποποίηση κι η επωνυμία του τυριού και η ελεύθερη διακίνηση του μη παστεριωμένου τυριού μετά από τρίμηνη ωρίμανση. Οπωσδήποτε, η παστερίωση θα αφαιρέσει την ιδιαιτερότητα από το ντόπιο κεφαλοτύρι και οι παστεριωτήρες, βέβαια, θα επιβαρύνουν οικονομικά τους παραγωγούς. Η λύση αυτή, αν και φαίνεται ότι δίνει κάποιο φως στο τωρινό αδιέξοδο, στην πραγματικότητα δεν είναι παρά ένα ακόμη πιεστικό μέτρο, καθώς το ζητούμενο στην ουσία παραμένει ο εκσυγχρονισμός και ο έλεγχος, με τους εκβιαστικούς όρους που θέτει η Ε.Ε. και το ελληνικό κράτος. Άλλωστε, όπως καίρια διατύπωσε ο δήμαρχος Δρυμαλίας σε συνάντηση για τη σύσταση παραρτήματος επιμελητηρίου στη Νάξο στις αρχές Ιούνη, οι αγρότες θα πρέπει να μετατραπούν σε επιχειρηματίες.
18. Εδώ και πενήντα χρόνια οι αξώτες βοσκοί κάθε Πάσχα πηγαίνουν στου Ψυρρή με τυριά και κρέατα και τα πουλούν εκεί εν είδει λαϊκής.
ΠΗΓΕΣ
1) Μ. Σέργης, Λαογραφικά των Εκλογών (1920-1981) από ένα Ναξιώτικο χωριό.
2) Μιχάλης Δημητρίου, Το ελληνικό σοσιαλιστικό κίνημα, εκδ. Πλέθρον, 1985
3) Φιλώτι, ΤΟΜΟΣ Α’, 1986, Σύλλογος Φιλωτιτών Νάξου.
4) ΤΑ ΑΠΕΡΑΘΙΤΙΚΑ, τεύχος 1, 1988, 1990.
5) Δημήτρης Σπυριδωνίδης, Ο Δαμαριώνας της Νάξου και το κάστρο τ’ Απαλίρου, Νότιος Άνεμος 1997.
6) Νίκος Μπακουνάκης, Το κρασί του Γουσταύου, Εκδ. Καστανιώτη 1997.
7) Κώστας Βεργόπουλος, Το Αγροτικό Ζήτημα στην Ελλάδα, Εξάντας 1975.
8) Ενάντια στα Μεταλλαγμένα, Σπόροι Αντίστασης, Ηράκλειο Κρήτης 2003.
9) Η ΝΑΞΟΣ ΔΙΑΜΕΣΟΥ ΤΩΝ ΑΙΩΝΩΝ, Πρακτικά, 1992.
10) Εφημερίδα ΧΩΡΑΪΤΗΣ Επίσης θερμές ευχαριστίες στον Κώστα Κατσουρό, αλλά και πολλούς βοσκούς και παραγωγούς, που από τις συζητήσεις μαζί τους αποκόμισα χρήσιμα στοιχεία. αλλά και γλαφυρές περιγραφές των προβλημάτων που αντιμετωπίζουν.
Δημοσιεύτηκε στην περιοδική έκδοση ΑΝΤΙ-ΡΗΣΗ νο1 (Ιούνης 2004) της Αυτόνομης Πρωτοβουλίας Νάξου.
http://ngnm.vrahokipos.net
Οι φωτο από το http://oldnaxos.blogspot.gr
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου